Istnieje bardzo wiele powodów wyceny spółki. Można je jednak zwykle zaklasyfikować do jednej z trzech następujących grup: wycena spółki w celu transakcyjnym (inwestycyjnym), wycena spółki w celu sprawozdawczym lub wycena spółki w celu informacyjnym.

Wycena przedsiębiorstwa w celach transakcyjnych

Wycena przedsiębiorstwa na potrzeby różnego rodzaju transakcji to najczęściej spotykany powód wyceny. W praktyce gospodarczej istnieje bardzo wiele rodzajów transakcji z udziałem podmiotów gospodarczych, które raczej trudno zrealizować bez niezależnej wyceny podmiotu. Dzieje się tak nie tylko ze względu na potrzebę posiadania obiektywnej informacji na temat realnej rynkowej wartości spółki, ale również przez wzgląd na potrzebę przedłożenia często niezależnej wyceny zainteresowanej stronie trzeciej, która może podważyć rynkowość realizowanej transakcji. Do takich podmiotów należą np. organy skarbowe lub wspólnicy mniejszościowi.

Do najbardziej popularnych celów transakcyjnych wyceny spółki należą:

Wycena spółki w procesie fuzji lub przejęcia – polegającej najczęściej na wymianie akcji lub udziałów jednej spółki w zamian za akcje lub udziały drugiej spółki. Charakterystyczna w tym procesie jest konieczność ustalenia parytetu wymiany akcji lub udziałów, a w tym celu niezbędne jest oszacowanie ich wartości. Fuzje lub przejęcia są także realizowane z wykorzystaniem aportu, jednej spółki do drugiej. Takiemu procesowi towarzyszy zwykle sporządzenie Due Diligence.

Wycena przedsiębiorstwa na potrzeby transakcji kupna lub sprzedaży – gdzie nabycie akcji lub udziałów odbywa się za określoną kwotę pieniędzy. Oszacowanie wartości rynkowej i wykazanie rynkowości transakcji w formie niezależnej wyceny bywa w tym przypadku często istotne. Jednym z rodzajów takich transakcji jest wykup menadżerski (MBO) lub wykup lewarowany (LBO).

Wycena aportu w postaci przedsiębiorstwa – gdzie przedmiotem aportu mogą być nie tylko akcje lub udziały spółki kapitałowej, ale także m.in. spółka osobowa lub zorganizowana część przedsiębiorstwa (ZCP).

Wycena spółki na potrzeby podwyższenia kapitału zakładowego, które może być realizowane w formie aportu albo w formie pieniężnej. Wycena Spółki podwyższającej kapitał jest niezbędna dla określenia liczby nowo emitowanych (w zamian za wkłady) akcji lub udziałów.

Nierzadko pomocna bywa także wycena spółki w procesie oferty publicznej (IPO) lub oferty prywatnej (priveate placemant), które mogą być związane ze sprzedażą nowo-emitowanych akcji (w drodze podwyższenia kapitału) lub dotychczasowych akcji (transakcja sprzedaży całości lub części spółki).

Wycena akcji lub udziałów mniejszościowych w celu przymusowego wykupu (tzw. squeeze out, wyciskanie), który jest realizowany zazwyczaj w nastroju konfliktowym i co za tym idzie, wymaga często niezależnej wyceny spółki.

Wycena akcji lub udziałów w celu umorzenia, związana często z wykupem wspólników mniejszościowych na żądanie. O ile przepisy prawa lub regulacje wewnętrzne nie określają wartości po jakiej takie umorzenie powinno być przeprowadzone, wycena spółki do wartości rynkowej powinna zostać przeprowadzona. 

Wycena spółki w celach sprawozdawczych

Obszerne zasady rachunkowości i przepisy prawa finansowego narzucają niekiedy obowiązek lub możliwość sporządzenia wyceny spółki w celu ewidencji jej wartości godziwej. Do najbardziej popularnych należą:

Wycena akcji lub udziałów spółki zależnej lub stowarzyszonej w celu ujęcia ich wartości godziwej w sprawozdaniu finansowym jednostki. Wartość godziwa jest szeroko definiowana zarówno w krajowych jak i międzynarodowych standardach rachunkowości. Jedną z możliwości jej określenia jest wycena przez podmiot niezależny.

Test na utratę wartości firmy zgodnie z MSR 36, który – jeżeli Spółka stosująca międzynarodowe standardy rachunkowości ujęła wartość firmy w sprawozdaniu finansowym jako efekt przejęcia innego przedsiębiorstwa – wymaga określenia wartości użytkowej przedsiębiorstwa metodą dochodową. Więcej informacji na ten temat można znaleźć w zakładce: Test na utratę wartości firmy.

Wycena portfela funduszu inwestycyjnego, nie tylko na potrzeby sprawozdawcze w przypadku funduszy typu Private Equity / Venture Capital (PE/VC), ale także wycena portfela Funduszu Inwestycyjnego Zamkniętego Aktywów Niepublicznych (FIZAN) zgodnie z przepisami prawa finansowego, która musi być okresowo realizowana w celu określenia wartości jednostek uczestnictwa.

Wycena spółki w celach informacyjnych

Wycena akcji / udziałów lub całego przedsiębiorstwa w celach informacyjnych wiąże się nie tylko ze zwykłą ludzką ciekawością czy chęcią oceny efektywności budowania wartości przedsiębiorstwa, ale może wynikać z konieczności realizacji innego przedsięwzięcia, niezwiązanego bezpośrednio z inwestycją w wyceniany podmiot. Dwa przykłady to:

Wycena akcji lub udziałów spółki w celu ustanowienia zabezpieczenia spłaty zobowiązań. Takie zabezpieczenie jest bardzo często ustanawiane przy transakcjach typu LBO, gdzie zakup akcji lub udziałów jest finansowany zadłużeniem. Coraz bardziej popularne jest także ustanawianie zabezpieczenia na akcjach własnych lub spółek zależnych w przypadku emisji obligacji. Ustanowienie takiego zabezpieczenia wymaga jego wyceny.

Wycena przedsiębiorstwa w celach roszczeniowych (procesowych, podatkowych) w przypadku gdy jeden podmiot dochodzi roszczeń od innego podmiotu w związku z określonym zajściem. Dotyczy to nie tylko dochodzenia procesowego utraconych korzyści, ale również konieczności np. ustanowienia (lub weryfikacji) podstawy opodatkowania w przypadku transakcji pomiędzy podmiotami powiązanymi.